نگاهی به زنجیره فروش جوجه یکروزه در ایران و مقایسه آن با جهان، زنجیره ای که ایران در آن واسطه را پرستش می کند و جهان تولیدکننده جوجه یکروزه را.
دنیای پیشرفته و رقابتی امروز، با کمک فن آوریهای پیشرفته، سعی بر این دارد، که بهترین خدمات را به استفاده کنندگان خود ارائه دهد. یکی از رکن های هر کشور که در صورت عدم بهره گیری از علم نوین روز و پیشرفت های روز دنیا آسیب های فراوانی می بیند، علم اقتصاد است. اقتصاد یک کشور نیز دارای شاخه های گوناگونی می باشد. کشور ما نیز از این امر جدا نیست. در کشور ایران یکی از مهمترین صنایع، که به سبد خانه وارهای ایرانی نیز مرتبط است، صنعت مرغداری می باشد.
شوربختانه این صنعت نیز همانند سایر بخشهای اقتصادی کشور، به دلیل عقب ماندن حضور فن آوری و علوم کاربردی در امر تولید، از کشورهای صاحب فن آوری و پیشرو در این صنعت، دور افتاده است. گرچه پیشرفتهای علم دامپزشکی و البته صنعت های وابسته که در امر تهیه و بر طرف سازی نیازمندیهای صنعت مرغداری کشور فعال هستند، رشد مناسبی را داشته است ، اما برای بررسی و تحلیل یک مجموعه، می بایست کل مجموعه و زنجیره آن را مورد بررسی قرار داد، نه تنها بخشی از شاخه های درگیر آن صنعت را.
در ایران به دلیل وجود بیکاری و عدم جایگاهی مناسب برای سرمایه گذاری مطمئن، شغلهای جانبی که بیشتر شکل واسطه ای دارند، ایجاد و رشد می نمایند . صنعت مرغداری ایران نیز به این بیماری که به شکل هم زیستی بین تولیدکننده، واسطه و مصرف کننده می باشد، مبتلا گردیده است، و توسعه قابل چشمگیر و مطلوبی را نیز داشته است چراکه تولید مرغ و تخم مرغ دارای یک فرآیند طولانی و زنجیره ای می باشد که نقش واسطه در هر یک از حلقه های این زنجیره به شکل بارزی مشخص و ملموس می باشد، که این حضور باعث گردیده واسطه ها با ایجاد یک امنیت نسبی سرمایه گذاری، در امر میزان تولید و تصمیم گیری های کلان، بدون حضور در جلسات شرکت های خصوصی و یا دولتی موثر واقع شوند طوری که در هیچ یک از برنامه ریزی های کلان اقتصادی در صنعت مرغداری نمی توان آن ها را از برنامه و یا این زنجیره طولانی حذف کرد و به عبارتی واسطه ها به صورت ذوب شده در این زنجیره، باعث اتصال هر یک از این حلقه ها به یکدیگر می باشند.
یکی از این شغل های حاشیه ای که در صنعت مرغداری ایران و بر خی دیگر از کشورهای جهان سوم حضور معنی داری پیدا کرده است، فروش جوجه یکروزه می باشد. کاری که در بسیاری از کشورهای صاحب صنعت مرغداری، با روشهای مدیریتی بر اساس نوع ساختار صنعتشان به طور کلی ریشه کن شده و با کنترل های مدیریتی و اتحاد بین تولید کننده ( بخش خصوصی ) و متولی تولید ( بخش دولتی ) از سیستم تولید و توزیع حذف گردیده است .
در تمام روشهای مدیریتی نوین که در شرکتهای بزرگ دنیا و البته کشورهای پیشرو در صنعت مرغداری، پیاده گردیده است، از بین بردن واسطه و رساندن محصول به دست مشتری با کمترین قیمت است که این هدف مهمترین پارامتر برای رضایت مشتری و به تبع ادامه حیات تولید است. یکی از بزرگترین دشمن ها و موانع برای کاهش قیمت محصول تولیدی، واسطه ها می باشند بنابراین در هر مکان ( حلقه اقتصادی ) واسطه حضور نداشته باشد ( ولو یک حلقه )، شاهد کاهش قیمت در همان نقطه و به طبع در محصول نهایی خواهیم بود.
نتیجه آنکه شرکتهای بزرگ تولیدی برای قدرت گرفتن محصولشان در میان مشتریان و افزایش محبوبیت آن سعی به برقراری رابطه مستقیم با مشتریان و از بین بردن واسطه ها دارند.
شوربختانه در کشور ما روند این امر حالتی معکوس دارد و حتی برای محصولاتی که تولید کننده داخلی نیز داریم، واسطه می تراشیم و توجیه مان این است که اینها شبکه داخلی توزیع هستند و در پایان که در برابر تمام پارامترهای منطقی اقتصاد که به ما می گوید این سخن اشتباه محض است، تنها یک چیز می گوییم، و آن اینکه واسطه ها باید باشند.چرا؟ چون به جای درگیری با چند مرغدار، با یک واسطه طرف هستیم. به جای ترس از دست دادن پول و سرمایه، تمام مدارک و اسناد معتبر و ضمانتی را از یک نفر می گیریم. واسطه باید باشد چرا که خود ما می خواهیم باشد. خود ما واسطه پرور هستیم. ما علم مدیریت فروش را به صورت منطقی نداریم. ما می توانیم گروهی را رهبری کنیم و دستورات مدیریتی بدهیم اما نمی توانیم استراتژی فروش و برنامه ریزی دراز مدت داشته باشیم. مدیران ما، برای حذف واسطه در سیستم تولیدی خود، کمترین جلسات و مذاکرات را با بخش های فروش محصول خود برگزار می کنیم. ما واسطه را دوست داریم.
اما فاجعه افزایش قیمت برای محصولاتی روی می دهد که برای تولید آنها نیاز به یک زنجیره تولید است. زیرا در هر یک از بخشهای این زنجیره تولید واسطه هایی ایجاد می شود و محصول نهایی با قیمتی بسیار دور تر از قیمت تولید واقعی به مشتریان عرضه می گردد و این فقط یک راه حل برای عدم اعتراض مشتریان دارد و آن انحصار تولید است و اجبار برای مصرف بدون راه حل دیگری که در بسیاری از صنایع کشورهای جهان سوم با اقتصاد بیمار، این امر بسیار متداول می باشد.
جوجه یکروزه در ایران به یکی از این داد وستدهای بسیار سود ده تبدیل گردیده است و بی شک اگر در این موضوع کمی پافشاری نماییم اعتراض واسطه ها بلند شده که چرا تنها فکر می کنید همین بخش واسطه دارد و به سایر بخشهای توجهی نمی کنید. در صورتیکه در صنعت مرغداری حلقه های مختلف زنجیره تولید مرغ و تخم مرغ دارای واسطه می باشند و تازه پی می برید که چه فاجعه اقتصادی سالهای سال بر روی هم تلمبار شده و با نوشتار هایی از این دست همچون سدی که فرو ریخته باشد سیلی بزرگ صنعت مرغداری را فرا می گیرد. حال اگر بخواهید قیمت جوجه یکروزه در دنیا را جستجو کنید، یک سری اطلاعات مبهم دریافت می کنید. اما چرا؟
در کشورهای بزرگ دنیا، شرکتها و نژادهای گوناگون هر کدام دارای دفتری هستند که این دفترها را در استان ها یا ایالات خود پخش کرده اند. در آن کشورها مرغدار در صورت نیاز به جوجه یکروزه نیازی به مراجعه به واسطه ندارد، بلکه آنجا توقف تولید تنها به دو طریق صورت می گیرد، سندیکا، یا درخواست دولت.
در حالت سندیکایی به دلیل اعتراض یا درخواستی که به دولت می فرستند، مرغداران ماه جدید را جوجه ریزی نمی کنند. در حالت در خواست دولتی، دولت به دلایل بهداشتی، کنترل مازاد تولید و یا قیمت، در خواست عدم تولید می نمایند که در آن صورت، هزینه یکایک مرغداران که قبول درخواست کرده اند به شکل رضایت مندی، پرداخت می گردد.در این میان مرغدار،طبق قراردادی که با نظارت سندیکا با شرکت تولید کننده جوجه یکروزه، منعقد شده است، شرکت مادر، این مشتری را در فهرست قرارداد خود با سندیکا قرار می دهد و جوجه های آن مرغداری را با زمان بندی درست و دقیق به اطلاعات دریافتی از سندیکا ارسال می نماید. در این جا می توان به نقش بسزای سندیکا ها و اتحادیه های مرتبط در ایجاد بسترهای تولیدی مناسب و امن و پل های ارتباطی مستحکم بین دولت، تولیدکننده و مرغداران اشاره کرد.
در کشور ما علیرغم وجود چند شرکت محدود در وارد کردن نژادها، شرکتهای تولید جوجه یکروزه بسیار فراوان هستند و هر کدام با هر قیمتی جوجه را به بازار تزریق می کنند و فرهنگی را در بین خود ساخته اند که هر واحد فروشی بتواند قیمت بالاتری را برای جوجه خود اعلام کند و بر فرض هم، با همان قیمت بفروشند، جوجه بهتر و سالم تری را دارد. در اصل رقابت بر سر بالا بردن قیمت جوجه است و شرکتی که جوجه خود را بالا تر بفروشد نامدار تر می شود و متاسفانه مرغداران ما نیز در حصول این نتیجه، بهای این تفکر باطل را به واحدهای مادر پرداخت می نمایند و به جای انتخاب یک واحد تولیدکننده دیگر بین بیش از 300 شرکت تولیدکننده، به علت دهن بینی و صرفا به علت ریسک پذیری پایین و استناد به سخنان واسطه های محلی خود، که از فروش جوجه های آن شرکت سود خوبی را به جیب می زند، حاضر به انتخاب گزینه ای جدید در بین سایر تولیدکنندگان جوجه یکروزه نمی شوند و این امر به خودی خود باعث ایجاد نوسان قیمت در مقاطعی از ماه و یا سال میشود. به همین دلیل گاه قیمت جوجه یکروزه در یک روز، به آسمان می رود و صدای مرغدار در می آید و گاه آنقدر پایین می آید که صدای تولید کننده با آن حجم سرمایه گذاری.
بزرگترین مشکل تولیدکنندگان جوجه در نژادهای مختلف که مزرعه های مرغ مادر را پشتیبانی می کنند، عدم داشتن ابزار و اهرم نظارتی بر روی واحدهای فروش تولیدکنندگان جوجه یکروزه می باشد، از این روی گاه می بینید ، نژادی بسیار مرغوب با قیمتی نه چندان مناسب از سمت واحدهای کوچک تولیدی جوجه آن نژاد، از رونق می افتد و یک نژاد که در اصل هیج تفاوتی با سایر نژادها ندارد، به تدریج از بازارحذف می گردد و این به معنای کاهش رقابت و افزایش انحصار در تولید است.
اما روشهای مدیریتی که بر بازار جوجه یکروزه جهان حاکم است بر سه نوع می باشد. در برخی کشورها دولت ها برای کاهش هزینه تولید محصول نهایی که در اینجا مرغ یا تخم مرغ باشد، بر روی قیمت تولیدی جوجه یکروزه نیز نظارت دارند و با توجه به هزینه های یک واحد تولیدی جوجه یکروزه و گمانه زنی قیمتی که شرکتهای تولید کننده نژاد، مطرح کرده اند دامنه قیمتی را تصویب می کند ( به اصطلاح، کف و سقف قیمت ) و از 6 ماه تا 1 سال این قیمت ها بدون تغییر خواهند ماند. اما واقعیت آن است که دولت زمانی وارد صحنه می گردد که قیمتی غیر واقعی باشد در نتیجه، سعی بر تعدیل آنها می کند.
در برخی دیگر از کشورها، خود شرکتهای اصلی دارای نژاد، اقدام به تولید جوجه یکروزه کرده و آنها جوجه را در میان مرغداران توزیع می نمایند. بدین سان شرکت و نژادی که قیمت پایین تر و خدمات بهتری ارائه دهد خریداران بیشتری دارد. جالب توجه اینکه شما زمانی می توانید فهرست قیمتهای این واحدها را داشته باشید که بخواهید برای بستن قرارداد با آنها اقدام نمایید، در غیر اینصورت به دلیل عدم وجود نوسان در قیمت، برای مدت طولانی اعلام قیمت جوجه یکروزه با تعرفه های گوناگون از نظر بسیار از کشورهای خارجی امری بی معناست.
آخرین روش که در کشورهایی همچون ایالات متحده آمریکا و برزیل و برخی دیگر از کشورها حاکم است، تقویت زنجیره تولید و شرکتهای تولید کننده زنجیره ای می باشد که خود این شرکتها، جوجه یکروزه و تمام موارد زنجیره تولید را تأمین کرده و حتی محصول نهایی تولید را نیز خودشان خریداری و توزیع می کنند و سود حاصل از آن در بین کل مجموعه توزیع می گردد.
شوربختانه در کشور ما هنوز روش واسطه ای و دلالی وجود دارد و شرکتهای تولید کننده جوجه مادر هر نژاد، آنقدر قدرت ندارند که بتوانند نظارتی صحیح بر روی کار کرد واحدهای تولید جوجه یکروزه نژاد خود داشته باشند.
امید آنکه با برگزیدن روشی نوین و صحیح در این راه بتوان قیمت جوجه یکروزه برای نژادهای گوناگون را به قیمتی ثابت برای زمانی تقریبا طولانی که هم تولید کننده جوجه، هم تولید کننده مرغ مادر و هم مرغدار بتوانند برنامه زیزی منظم و بلند مدت برای تولید و سوددهی داشته باشند.
درست است که ما شعار اصل 44 را بر سر در اهداف خود نصب کرده ایم و نظارت را از سوی دولت لازم می دانیم اما این نظارت نباید صرفا بر روی قیمت ها باشد. همانگونه که در بالا ذکر شد سایر دولت هایی که کشورشان در صنعت مرغداری پیشرفت کرده است اقدام به نظارت بر روی قیمت دارند و بر کنترل آن نیز پافشاری دارند اما شک نداشته باشید در آنجا نگاه فقط به سوی مردم نیست و رضایت مردم را نتیجه عملکرد نظارتی خود ارزیابی نمی کنند. بلکه تولیدکننده در شان بالایی قرار دارد. شانی که شایسته یک کارآفرین و سرمایه داری می باشد که با اختصاص سرمایه خود در کشور باعث برطرف کردن بسیاری از نیازمندی های آن کشور و اعتلای آن می گردد .

کاوش ساعی – علی حسینی